دانستنی‌های گردشگری

1. گولی یو “توپ بازی”

بچه‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند و هر گروه با گروه مقابل دشمنن است، توپ را در هوا رها می‌کردند و هرکس که توپ را می‌گرفت می‌بایست به یک نفر از گروه مقابل بزند، اگر توپ به شخص می‌خورد سوخته بود و می‌بایست از بازی بیرون رود، اما اگر توپ را با دست می‌گرفت برنده بود و شخصی که توپ را زده بود می‌بایست از بازی بیرون رود.

2. منقلی بدو

بچه‌ها گودال کوچکی حفر می‌کردند، چوبی روی آن گذاشته با چوب دیگری زیر آن می‌زدند و همراه با چرخش چوب می‌دویدند و فریاد می‌زدند “منقلی بدو” هر کس که موفق به گرفتن چوب می‌شد می‌بایست، آن‌را روی گودال بگذارد و همان کار را انجام دهد. در صورتی که چوب در فاصله کمی قرار می‌گرفت و یا به هوا نمی‌رفت بازیکن سوخته بود.

3. چارباقله:

در گذشته وقتی زنان به کمک یکدیگر مقدار زیادی باقلا را پاک و دانه می‌کردند قبل از شروع کار، چارباقله را شرط می‌نمودند. بدین گونه که هر کدام باقلا چهاردانه ‌ای را می‌دیدند آن را در دستمال پنهان کرده و به دیگری می‌دادند و آن شخص بدون این که بداند در دستمال چیست دستمال را می‌گرفت و وقتی آن را باز می‌نمود، زنی که باقلارا به او داده بود می‌گفت “چار باقلای ما از شما” و بدین ترتیب خودش را برای یک میهمانی که پذیرایی آن باقلاپلو بود دعوت می‌کرد و شخصی که چارباقلا را گرفته بود آن مهمانی را می‌داد.

چارباقلا نذر یا کار واجبی نبوده فقط یک مهمانی دوستانه بوده است که برگزارشدن یا نشدنش هم بستگی به موقعیت برنده و بازنده داشته است.

4. شاه و وزیر:

یک قوطی کبریت انتخاب کرده چهار طرفش را علامت‌گذاری می‌کردند یک طرف “شاه” یک طرف “وزیر” یک طرف “شیخ” و طرف دیگر “دزد” دوسر قوطی کبریت “هفت کله” گویند. بچه‌ها دور هم نشسته و به ترتیب قوطی را بالا می‌انداختند وقتی قوطی روی زمین می‌افتاد هر طرف که به سمت بالا قرار می‌گرفت شخص به همان نام خوانده می‌شد.

شاه در این بازی اختیارات زیادی دارد و وزیر صاحب شلاق می‌شود و به دستور شاه کسی را که دزد می‌شود شلاق می‌زند.

دزد جرمش از همه سنگین‌تر است کتک می‌خورد و از شاه و وزیر اطاعت می‌کند و مجبور به انجام هرکاری که شاه بگوید است مثلا شاه می‌گوید باید یکی از بازیکنان را بر گردن خود سوار کنی و چند دور اطراف حیاط بچرخانی، و یا اینکه دور حیاط معلق بزنی و…

شیخ بیشتر مورد بخشش قرار می‌گرفت و اگر کتک هم می‌خورد ضربات ملایم و بدون درد بودند.

در این بازی شلاق زدن دو گونه است و به دستور شاه اجرا می‌شد :

1. آتشی (ضربات شدید)
2. پنبه‌ای ( ضربات ملایم)

کسی که هفت کله می‌شده مجبور بوده یا 70 مرتبه خود را به زمین یا به دیوار بکوبد و یا اینکه به جای این تنبیه هفت مرتبه بازی را انجام دهد و در هر مرحله که دوست داشت بازی را متوف سازد.

از جمله سنت‌های شاخص مردم کرمان در طول تاریخ، مهمان‌نوازی آنها است.

اما قصد داریم درباره چند آداب و رسوم متفاوت‌تر شهر کرمان نسبت به شهرهای دیگر که صحبت کنیم.

2. چهل بسم الله:

یکی از مراسم ویژه و اختصاصی تهیه “چهل بسم الله” در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان و در مسجد جامع کرمان است که عده‌ای با تهیه طوماری از قبل، آن را به چهل نفر عزادار می‌دهند تا هر کدام، یک بسم الله روی آن بنویسند و معتقدند که می‌توان با آن دفع بلا و رفع چشم زخم کرد. همچنین پختن آش عدس یا عدس پلو در شب‌های احیا و با این باور که خوردن عدس، اشک را زیاد کرده و زمینه را برای گریستن در رثای مظلومیت مولا فراهم می‌سازد.

3. چهارشنبه سوری:

از ویژگی های این مراسم در کرمان خواندن قل هوالله به تعداد نخودهای مورد نیاز جهت تهیه آش عصرگاهی است. این مراسم معمولا از صبح روز سه شنبه به وسیله افراد خانواده انجام می‌شود، به این معنی که هر کدام از اعضای خانواده تعدادی نخود برداشته و در ازاء هر دانه قل هوالله خوانده و فوت می‌کنند.

5. شب شیشه:

در ششمین شب تولد نوزاد، و برای در امان نگه داشتن کودک از شر “شیشه” مراسمی برگزار می‌شود بر اساس یک افسانه، شیشه، کبوتر سفیدرنگی است که در این شب خود را به چراغ زده و آن را می شکند، و در تاریکی، طفل را می‌رباید. برگزاری مراسم “بوی خوش” برای رهایی کودکان از ترس و دلهره- انجام مراسمی برای فرار از شر “خفتو” و… رسم‌های ویژه کرمان است.

6. جشن سده:

از جمله مراسمی که با شکوه ترین آن را می‌توان در شهر کرمان شاهد بود، مراسم جشن سده است. زرتشتیان معتقدند که هزاران سال قبل و در دهم بهمن، “هوشنگ” به عنصر مقدس آتش دست یافت، لذا از دیرباز با برگذاری مراسمی، این روز را گرامی می‌دارند.

نزدیک غروب روز دهم بهمن، در باغچه بداق آباد، دو موبد زرتشتی با پوشش سفید خود ابتدا با لاله‌هایی در دست، سه مرتبه گرد انبوه هیمه‌ای که از مدت‌ها قبل به این مکان آورده شده، می‌گردند و پس از خواندن اوراد و ادعیه‌ به زبان اوستا، هیمه‌ها را به وسیله لاله‌ها، آتش می‌زنند و به این ترتیب جشن سده، را با شکوه بی‌نظیری برگزار  می‌کنند. آن‌ها بر این عقیده هستند که پس از جشن سده، دل زمین گرم می‌شود و راه آمدن بهار هموار می‌شود.

آن‌ها همچنین عقیده دارند، همانطور که شعله آتش، همواره رو به بالا در حال پرواز است، آدمی نیز باید در حال صعود بوده و از فرومایگی بپرهیزد.

7. مراسم سی شور:

در این مراسم به مدت سی روز و هر روز سه مرتبه آب تنی کرده و به نیایش می‌پردازند، علاوه بر این از خوردن غذاهای حیوانی خودداری می‌کنند. پختن “سداب یا سدو” و توزیع آن بین نیازمندان، از دیگر مراسم بین زردشتیان کرمان است.

سداب برگ سبزی است که آن را با پیاز در روغن کنجد سرخ کرده و روی لقمه‌هایی از نان گرم می‌ریزند و تعارف می‌کنند.

برگزاری جشن مهرگان به مناسبت پیروزی ایرانیان بر ضحاک_ جشن گاهان بار_ و ستایش خداوند به انگیزه آفرینش جهان مادی، جشن هیرومبا، برگزاری مراسم جشن سدره‌پوشی، به انگیزه رسیدن پسران و دختران به سن تکلیف و… را می‌توان از جشن‌های دیگری که در بین زرتشتیان کرمان رواج دارد، بشمار آورد.

قنات به چه معناست؟

قنات یک راهروی زیرزمینی است که آب را از آبخوان یا سفره آب زیززمینی به اراضی پست تر منتقل می‌کند. در واقع قنات متشکل است از چندین چاه که بصورت عمودی در یک سطح شیب‌دار حفر شده‌اند و این چاه‌ها در زیرزمین با یک راهروی با شیب ملایم‌تر از سطح زمین به یکدیگر متصل می‌شوند.

به این شیوه از تامین آب در شرق ایران (کاریز) و در غرب ایران (قنات) می‌گویند.

قنات‌های ثبت جهانی در ایران

1. قصبه گناباد

2. بلده فردوس

3. زارچ حسن‌آباد

4. آسیاب آبی میرزا نصرالله مهریز

5. جوپارکرمان

6. اکبراباد بروات بم

7. قاسم آباد بروات بم

8. مون در اردستان

9. وزوان اصفهان

10. مزدآباد اصفهان

11. ابراهیم آباد اراک

انواع قنات

1. تقسیم بندی قنات‌ها برحسب طول

2. تقسیم بندی قنات‌ها برحسب عمق

3. تقسیم بندی قنات‌ها برحسب آبدهی

1. تقسیم بندی قنات‌ها برحسب طول:

در این دسته بندی دو نوع قنات کوتاه و طویل وجود دارد. هر چه باران سالیانه مناطق بیشتر باشد طول قنوات کمتر و عمق مادرچاه آنها نیز کمتر است و بلعکس.

دلیل این امر آن است که در قنات پر باران آب‌های زیرزمینی در عمق کمتری قرار دارند و در نقاط کم‌باران آب‌های زیرزمینی را باید در عمق بیشتری جست‌و جو کرد.

2. تقسیم بندی قنات‌ها برحسب عمق:

در این تقسیم بندی دو نوع قنات تعریف شده است: قنات عمیق و قنات سطحی.

به قنات هایی که برای دست یافتن به آب می‌بایست به بیش از 30 متری زمینی فرو روند و گاه این عمق را تا 100 متر و بیش از آن ادامه دهند، قنات عمیق می‌گویند.

در بعضی مناطق، عمق لایه قابل نفوذ نسبت به سطح زمین کم است.

احداث قنات در این مناطق نیازمند عمق زیاد مادرچاه و میله‌ها نیست.

3. تقسیم بندی قنات ها برحسب آبدهی:

در این دسته بندی دو گروه قنات جای دارند. قنات‌هایی که آبدهی آنها در طول سال ثابت و همیشگی است و قنات هایی که آبدهی آنها در طول سال برحسب میزان بارندگی و خشکسالی تغیر می‌کند.

مزیت های قنات در مقایسه با چاه

– طولانی‌تر بودن عمر مفید قنات در مقایسه با عمر مفید چاه و موتور پمپ

– اطمینان به تداوم آبدهی قنات بیش از تداوم آبدهی چاه عمیق در طول زمان است

– عدم نیاز به ابزارهایی همچون پمپ و پمپاژ، دینام، تسمه پروانه و… از ساعت روشن شدن قنات

– عدم احتیاج قنات به جاده برای حمل وسایل مذکور و ناچیز بودن هزینه نگهداریقنات در مقایسه با هزینه نگداری چاه و موتور پمپ

– قنات به قنا‌ت‌بان نیازی ندارد در صورتی که چاه همیشه به یک نفر تلمبه‌بان احتیاج دارد

– نگهداری آسان‌تر قنات در مقایسه

آسیب نرساندن کمی و کیفی به آب‌های زیرزمینی، به علت استفاده تدریجی از این آب‌ها،

– قنات مصرف کننده سود سرمایه‌های زیرزمینی است و چاه‌هایی که به طریق غیر اصولی حفر شده‌اند، مصرف کننده‌های عین سرمایه‌ها هستند

جشن در ایران باستان

در فرهنگ فارسی، اغلب در برابر واژه جشن دو معنا می‌آید:

یکی مجلس شادی و میهمانی و دیگری عید.

جشن ها دو نوع هستند: 1. جشن‌‌‌‌‌‌‌‌های دینی 2. جشن‌های غیر دینی

1. جشن‌های دینی

 (Aگاهانبارها                (Bنوروز

(A گاهانبارها: گاهانبارها مجموعه جشن‌هایی در بزرگداشت شش آفریده خداوند بوده‌اند که ایرانیان باستان پرستش (به معنای مراقبت) و احترام آن‌ها را برخود لازم می‌دانستند. آفرینش جهان طی شش مرحله صورت گرفت و از نظر زمانی مجموع این روند در طول یک سال بود.

شرح هر یک از گاهانبارها

• میدیوزرم: در چهل و پنجمین روز از آغاز سال، روز اصلی گاهانبار نخست، موسوم به میدیوزرم، به معنای ” میان بهار” بوده است. بنابر روایت‌ها آفرینش آسمان 40 ر.ز به طول انجامید. در تقویم امروز ما این گاهانبار در روزهای دهم تا چهاردهم اردیبهشت ماه جای دارد.
• میدیوشم: 60 روز پس از گاهانبار نخست، زمان گاهانبار میدیوشم، به معنای “میان تابستان” است. آفرینش آب 55 روز به طول انجامید. گاهانبار میدیوشم در تقویم خورشیدی امروز از هشتم تا دوازدهم تیرماه واقع شده است.
• پتیه‌شم: یا جشن دانه‌آوری سومین گاهانبار است؛ آفرینش زمین 70 روز طول کشید. در تقویم امروز ما این جشن در روزهای بیست و یکم تا بیست و پنجم مهرماه واقع است.
• ایاسرم: چنان که گفته شد چهارمین آفرینش مربوط به گیاه بود. این آفرینش 25 روز طول کشید، در تقویم امروز این جشن در روز‌های بیستم تا بیست و پنجم مهرماه واقع است.
• میدیارم: 75 روز پس از آفرینش چهارم کار آفرینش گاو، نخستین نمونه جانوری به انجام رسید. میدیارم به معنای میان زمستان نام گرفت.
• همسپتدم: هفتاد روز طول کشید که هرمزد انسان را آفرید؛ این گاهانبار که در واقع جشن فروشی‌های درگذشتگان است، در آخرین شب سال و درست پیش از اعتدال بهاری برگزار می‌شد. در تقویم امروز ما زمان برگزاری این جشن از بیستو پنجم تا بیست و نهم اسفندماه است.

نوروز

نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو نام کردند. زیرا که پیشانی سال نو است. جشنی که از دیرباز تاکنون با نام نوروز یاد و برگزار می‌شود، بی‌گمان همواره مهم‌ترین جشن دینی و ملی ایرانیان بوده است. ایرانیان در ایام نوروز آداب و رسوم مختلفی دارند که به چندتا از آن‌ها اشاره خواهیم کرد: آدابی مثل خانه تکانی و لباس جدید، سبزکردن سبزه، تهیه سفره هفت‌سین، جمع شدن دور هم بر سر سفره هفت‌سینبا لباس نو، خواندن قرآن، روشن کردن شمع، دود کردن اسپند، خواندن دعای سال تحویل، زیارت اهل قبور، دید و بازدید و سیزده بدر.

جشن‌های غیردینی

همچنان که پیش‌تر اشاره شد، گروه جشن‌های مرسوم به غیر دینی، برخلاف این عنوان، جنبه دینی هم داشتند زیرا اغلب آن‌ها به سبب تقارن نام روز و ماه و در بزرگداشت ایزد مرتبط با آن روز و ماه برگزار می‌شدند. با این حال برگزاری این گروه از جشن‌ها تکلیف دینی نبوده، بلکه صرفا دارای فضیلت و ثواب بوده است.

دوازده روز از ماه- که سی روز آن به نان ایزدان زردشتی نام‌گذاری شده بود- دارای همان نام‌های دوازده ماه هستند.

1. فروردین‌ماه: در این ماه علاوه بر عید نوروز، سه جشن دیر هم وجود دارد: یکی در روز ششم که زادروز زردشت پیامبر است.

دومین جشن که منابع تاریخی کمتر بدان پرداخته‌اند، در روز هفدهم این ماه، یعنی سروش روز، واقع است؛ سروش، ایزد عبادت و فرمانبری، نخستین کسی بود که مردم را به ذکر و زمزمه فراخواند.

سومین جشن: در روز نوزدهم، فروردین روز، از جمله جشن‌های مهم است که در موقعیت تلاقی ماه و روز نیز واقع است و جشن فروردینگان خوانده می‌شود. در چنین روز ایرانیان باستان به زیارت اهل قبور می‌رفته و طی مراسمی از آنان یاد می‌کرده‌اند.

2. اردیبهشت‌ماه: چنان که اشاره شد، سومین روز ماه به نام اردیبهشت، ایزد موکل بر آتش است و بنا به رسم یاد شده در این روز جشن اردیبهشتگان برگزار می‌شد.

درباره جزئیات برگزاری این جشن در دوره باستان آگاهی چندانی در دست نیست، اما از آن‌جا که اردیبهشت ایزد آتش است، به نظر می‌رسد این جشن در آتشکده‌ها برگزار می‌شده است؛ احتمالا مردم با پوشیدن لباس سفید در جشن شرکت می‌کردند و به ستایش پروردگار به جشن و شادی می‌پرداختند.

3. خردادماه: در ششمین روز این ماه، یعنی خرداد روز، به سبب توافق نام ماه و روز، جشن خردادگان برگزار می‌شد که از نحوه برگزاری آن اطلاعاتی در دست نیست. با این حال از آنجا که خرداد ایزد نگاهبان آب است، ظاهرا در دوران باستان مردم این جشن را در دامان طبیعت و در کنار چشمه و رودها برگذار می‌کردند و نیایش می‌خواندند.
4. تیرماه: در برخی منابع آمده است که در ششم تیرماه جشنی به نام نیلوفر وجود داشته است و در روز سیزدهم تیرماه که به نام تیر یا تشتر از ایزدان مهم ایرانیان باستان نامگذاری شده، یکی از مهمترین جشن‌های ایرانی واقع است، این جشن موسوم به تیرگان، به گفته اغلب منابع تاریخی در بزرگداشت واقعه تیراندازی آرش کمانگیر است.
5. امردادماه: در هفتمین روز این ماه، که آن نیز نام امرداد دارد، به سبب توافق دو نام ماه و روز، جشنی است که امردادماه نامیده می‌شود. هر چند اطلاعاتی درباره این جشن هم وجود ندارد اما می‌توان گفت که در بزرگداشت یکی از ایزدان مهم دین ایران باستان و ایزد نگاهبان گیاهان بوده، باشکوه بسیار و احتمالا هم در دامان طبیعت برگزار می‌شده است.
6. شهریورماه: شهریور امشاپسند، ایزد نماد شهریاری آرمانی و نیز نگاهبان فلزات است که ششمین ماه سال و چهارمین روز ماه را به نامش نامگذاری کرده‌اند. بدین ترتیب در دوره باستان در روز چهارم شهریور ماه جشن موسوم به شهریورگان برگزار می‌شد. این جشن که آذرخش هم نامیده شده، جزو جشن‌های آتش است.

از این رو، این روز، روز جشن آتش‌های خانگی بوده و در روزگاران باستان که به سبب تفاوت میانگاهشماری‌های قدیم و جدید- در آغاز زمستان واقع می‌شده، مردم در خانه  آتش‌هایی بزرگ می‌افروختند و پس از ستایش و نیایش، برای صرف خوراکی گرد هم می‌آمدندو مردم آن روزگاران آتش را برای رفع سرما و خشکی زمستان می‌افروختند و بر این باور بودند که گرمای آن عوامل زیان‌آور برای گیاهان را از بین می‌برد.

7. مهرماه:

شانزدهمین روز ماه که به نام مهر، ایزد مشهور ایران باستان نامیده شده است؛ در تقویم ایرانی نوروز، بزرگ‌ترین جشن ایرانیان است که در نیمه اول سال به استقبال بهار می‌روند در حالی که مهرگان، تقریبا در آغاز نیمه دوم سال و رفتن به پیشواز زمستان، قرار گرفته است.

درباره پیدایش این جشن همانند نوروز روایت‌های بسیاری وجود دارد چون در این روز آفتاب برای اهل عالم پیدا شد، پس آن را مهرگان نامیدند.

8. آبان ماه:

نزد ایرانیان باستان پس از آتش، دومین عنصر مقدس و افزونی بخش آب بود که درباره احترام به آن و ضرورت پاکیزه نگاه داشتن این عنصر زندگی بخش تاکیدهای فراوان شده است. بر اساس همین اهمیت هشتمین ماه سال و دهمین روز ماه به پاس احترام به این عنصر و ایزد موکل بر آن نامگذاری شده است.

در روایت‌ها آمده که در این روز پسر تهماسب، به پادشاهی رسید و به مردم گفت جوی‌هایی بکنند و آب‌ها را درون آن روان کنند. و دوباره بیان شده که در همین روز وی بر افراسیاب پیروز شد و بعد از هفت سال خشکی باران بسیاری بارید و همچنین خبر پیروزی فریدون بر ضحاک هم به همه کشور رسید با آغاز پادشاهی فریدون، مردم بار دیگر به دارایی‌های خویش دست یافتند و با زن و فرزند خویش زندگانی ایمنی را آغاز کردند.

9.  آذرماه:

در این جشن که از آن با نام‌های کوسه برنشین و بهارجشن نیز یاد می‌شده، مردم به استقبال بهار طبیعت می‌رفتند. بدین منظور مردی کوسه (بی‌ریش) را لباس مندرس می‌پوشاندند. آنگاه مرد کلاغی در یک دست و بادبزنی در دست دیگر خود را باد می‌زد. با این کار زمستان را وداع می‌کردند و در شهر می‌گشتند و مردم به او چیزهایی می‌دادند و بر او آب و برف و یخ می‌پاشیدند.

جشن شب یلدا در این ماه برگزار می‌گردید.

10.  دی‌ماه:

دی یکی از نام‌های خداوند به معنای آفریدگار است و در این ماه که نام خدای بزرگ را دارد، بیشترین جشن‌ها واقع شده‌اند. از آن‌جا که خداوند برترین پادشاهان دانسته می‌شد بنابراین پادشاهان ایران نیز در این روز آیین‌های خاصی داشتند: پادشاه تخت را رها می‌کرد، جامه سپید می‌پوشید و در بیابان بر فرش سپید می‌نشست. تمام جلال و شکوه پادشاهی، از جمله گروه نگهبانان و دربانان، را کنار می‌زد و آزادانه به کار مردم رسیدگی می‌کرد. شاه با دهقانان و بزرگان می‌نشست و غذا می‌خورد و از برادری با ایشان و این که پادشاه و رعیت هر دو به یکدیگر نیازمندند، سخن می‌گفت.

به این جشن نودروز هم می‌گفتند زیرا تا نوروز نود روز فاصله داشت.

در روز چهاردهم که نام ایزد گوش نامیده شده جشنی موسوم به سیر سور یعنی جشن سیر برگذار می‌شد. رسومی برای دفع دیوان داشتند که یکی از آن‌ها خوردن سیر بود.

11.  بهمن‌ماه:

دومین روز که بهمن‌روز است، در این ماه به سبب توافق دو نام جشن گرفته می‌شد. نحوه برگزاری این جشن: ایرانیان باستان خوردن گوشت را در 4 روز اول بهمن حرام می‌دانستند و هیچ جانوری را سر نمی‌بریدند؛ از دیگر رسم‌های این روز خوردن گیاه بهمن بود که آن را با شیر یا نبات و شکر می‌خوردند یا بر روی غذا از جمله آش می‌ریختند.

جشن سده نیز در پنجمین روز از ماه بهمن برگذار می‌شده و هم‌اکنون شاهد این جشن هستیم.

12. اسفندماه:

پنجمین روز ماه به نام ایزد بانوی بزرگ ایرانیان باستان، اسفندارمد، فرشته نگهبان زمین و زنان درستکار و پاکدامن و خیرخواه، در ماه اسفدارمه یا اسفند، به سبب توافق دو نام، جشنی بوده که آن را عید زنان دانسته‌اند.